ნო­დარ ლა­და­რია

რუ­სი სა­ლო­სე­ბი ორ ჯგუ­ფად იყო­ფი­ან: პირ­ველ­ში სა­კუთ­რივ სა­ლო­სე­ბი შე­დი­ან, მე­ო­რე­ში კი ისი­ნი, ვი­საც მა­თი სჯე­რა.

     მიხაილ პილიაევი, "ღირშესანიშნავი შერეკილები და ორიგინალები", მოსკოვი, 1898.

 1783 წე­ლი მსოფ­ლი­ოს არა მარ­ტო გე­ორ­გი­ევ­ს­კის ტრაქ­ტა­ტით და­ა­მახ­სოვ­რ­და. ამ წლის 21 სექ­ტემ­ბერს, სმო­ლენ­ს­კის გუ­ბერ­ნი­ის, პო­რე­ჩის მაზ­რის სო­ფელ ინ­კო­ვო­ში და­ი­ბა­და ივან იაკოვ­ლე­ვიჩ კო­რე­ი­შა, რუ­სე­თის ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლი სა­ლო­სი, ნა­თელ­მ­ხილ­ვე­ლი და წი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლი. მან საკ­მაო გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა მე-19 სა­უ­კუ­ნის რუ­სულ კულ­ტუ­რულ ცხოვ­რე­ბა­ზე - ეს გა­რე­მო­ე­ბა თა­ვის­თა­ვად იმ­სა­ხუ­რებს ყუ­რადღე­ბას, რად­გან ნი­შან­დობ­ლი­ვია, ძა­ლი­ან ნი­შან­დობ­ლი­ვი, რის ხარ­ჯ­ზე შე­იძ­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნო კულ­ტუ­რუ­ლი გავ­ლე­ნა ამ ქვე­ყა­ნა­ში.

გავ­ლე­ნის მას­შ­ტა­ბუ­რო­ბის წარ­მო­სად­გე­ნად ისიც საკ­მა­რი­სია, რომ ივან იაკოვ­ლე­ვი­ჩის სა­ხე გვხვდე­ბა დოს­ტო­ევ­ს­კის, ტოლ­ს­ტო­ის, ოს­ტ­როვ­ს­კის, ლეს­კო­ვის, ბუ­ნი­ნი­სა და პილ­ნი­ა­კის თხზუ­ლე­ბებ­ში. მი­სი კვა­ლი და­ეტყო იმ­დ­რო­ინ­დელ რუ­სულ ენას და იქ­ცა იდი­ო­მად. ორი სიტყ­ვით "ივან იაკოვ­ლე­ვი­ჩი" რუ­სი ექი­მე­ბი და იურის­ტე­ბი ჟარ­გო­ნუ­ლად გა­მო­ხა­ტავ­დ­ნენ პა­ცი­ენ­ტის ან ბრალ­დე­ბუ­ლის შე­უ­რაცხა­დო­ბას. ასე ნუს­ხუ­რით და­წე­რი­ლი შე­ვი­და ეს სა­ხე­ლი და მა­მის სა­ხე­ლი მ. ი. მი­ხელ­სო­ნის დიდ გან­მარ­ტე­ბით ფრა­ზე­ო­ლო­გი­ურ ლექ­სი­კონ­ში, სა­დაც ვკითხუ­ლობთ: "ივან იაკოვ­ლე­ვი­ჩი, გვა­რად კო­რე­ი­შა, იყო სა­ლო­სი ან სა­ლო­სო­ბის გან­მა­სა­ხი­ე­რე­ბე­ლი ხე­ი­ბა­რი, მოს­კო­ვის ერთ-ერ­თი სა­ა­ვად­მ­ყო­ფოს მკვიდ­რი, რომ­ლის ნა­თელ­მ­ხილ­ვე­ლო­ბა და მკურ­ნა­ლის ნი­ჭი სჯე­რო­და იმ­დ­რო­ინ­დე­ლი მოს­კო­ვის ყვე­ლა წე­რა-კითხ­ვის უცო­დი­ნარ­სა და წე­რა-კითხ­ვის მცოდ­ნე­თა ორ მე­სა­მედს". სა­ლო­სის წარ­მოთ­ქ­მულ გა­უ­გე­ბარ ფრა­ზებს სხვა­დას­ხ­ვა პო­ლი­ტი­კურ ბა­ნაკ­ში მყო­ფი რუ­სი პუბ­ლი­ცის­ტე­ბი ერ­თ­მა­ნე­თის სა­ლან­ძღა­ვად იყე­ნებ­დ­ნენ, მაგ­რამ მათ ყუ­რამ­დე ეს ფრა­ზე­ბი, ასე ვთქვათ, სა­ხალ­ხო მეტყ­ვე­ლე­ბი­დან აღ­წევ­და, რად­გან ყვე­ლა ცდი­ლობ­და მათ­ში იდუ­მა­ლი აზ­რის ამოც­ნო­ბას.

რე­ა­ლუ­რად ივან იაკოვ­ლე­ვიჩ­მა 44 წე­ლი მოს­კო­ვის ფე­რიც­ვა­ლე­ბის ფსი­ქი­ატ­რი­ულ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში გა­ა­ტა­რა. რო­ცა ხმა გა­ვარ­და, რომ სა­ლოსს მოს­წონს ბურ­ნუ­თი, ანუ საყ­ნო­სი თამ­ბა­ქო, მოს­კო­ვე­ლებს ყო­ველ დღე იმ­დე­ნი მოჰ­ქონ­დათ, რომ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფოს ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია ფუ­თო­ბით ბურ­ნუთს აბა­რებ­და უკან თუ­თუ­ნის სა­ვაჭ­რო დუქ­ნებ­ში. რად­გან სა­ლო­სი იშ­ვი­ა­თად დგე­ბო­და ლო­გი­ნი­დან და იქ­ვე შარ­დავ­და, ჰი­გი­ე­ნის და­სა­ცა­ვად სა­ნიტ­რე­ბი ქვი­შას ყრიდ­ნენ პა­ლა­ტის იატაკ­ზე. ეს ქვი­შა დიდ­გ­ვა­რო­ვან ბა­ნო­ვა­ნებს მიჰ­ქონ­დათ სამ­კურ­ნა­ლო მიზ­ნე­ბით - წვნი­ან­ში ამა­ტებ­დ­ნენ. რად­გან სა­ლო­სის ფი­ზი­კუ­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი მოს­კო­ველ მორ­წ­მუ­ნე­თა მა­ღალ მოთხოვ­ნი­ლე­ბებს ვერ აკ­მა­ყო­ფი­ლებ­და, სა­ა­ვად­მ­ყო­ფოს პერ­სო­ნა­ლი თა­ვი­სი სახ­ს­რე­ბით ამ­ზა­დებ­და მსგავ­სი შედ­გე­ნი­ლო­ბის ქვი­შას და ავ­თენ­ტუ­რად ასა­ღებ­და. ასე­თი ცვლი­ლე­ბა არა­ნა­ი­რად არ ამ­ცი­რებ­და პრო­დუქ­ტის "სამ­კურ­ნა­ლო" თვი­სე­ბებს.

მრა­ვალ­რიცხო­ვან მნახ­ვე­ლებს ივან იაკოვ­ლე­ვი­ჩი უდი­ე­რად ეპყ­რო­ბო­და. მა­მა­კა­ცებს ყუ­რადღე­ბას არ აქ­ცევ­და, ქა­ლებ­თან კი ძა­ლი­ან აქ­ტი­უ­რი იყო: ახალ­გაზ­რ­დებ­სა და ლა­მა­ზებს მუხ­ლებ­ზე ის­ვამ­და, კა­ბას მაღ­ლა უწევ­და, მო­ხუ­ცებ­სა და შე­უ­ხე­და­ვებს უწ­მა­წუ­რი სიტყ­ვე­ბით ესა­უბ­რე­ბო­და. ქა­ლე­ბი ყო­ვე­ლი­ვე ამას შე­უ­რაცხ­ყო­ფად არ მი­იჩ­ნევ­დ­ნენ, პი­რი­ქით, პა­ტი­ვად თვლიდ­ნენ. და მა­ინც, უნ­და ით­ქ­ვას, რომ ცნო­ბი­ლია სა­ლო­სის მრა­ვა­ლი ახ­დე­ნი­ლი წი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლე­ბა და სას­წა­უ­ლი.

1861 წე­ლი მსოფ­ლიო ის­ტო­რი­ას არა მარ­ტო რუ­სეთ­ში ბა­ტონ-ყმო­ბის გა­უქ­მე­ბით და­ა­მახ­სოვ­რ­და. ამ წლის სექ­ტემ­ბერ­ში გარ­და­იც­ვა­ლა ივან იაკოვ­ლე­ვიჩ კო­რე­ი­შა და მას მთე­ლი მოს­კო­ვი დას­ტი­რო­და. მთე­ლი მოს­კო­ვი კი, რაც არ უნ­და ძნე­ლი წარ­მო­სად­გე­ნი იყოს, ბევ­რად მე­ტია, ვიდ­რე მთე­ლი თბი­ლი­სი. სა­ხალ­ხო ემო­ცი­ე­ბის ასე­თი ხალ­ხ­მ­რა­ვა­ლი გა­მოვ­ლი­ნე­ბა რუ­სე­თის პირ­ველ­სა­ტახ­ტო ქა­ლაქს ალ­ბათ თოხ­თა­მი­შის ლაშ­ქ­რო­ბის შემ­დეგ არ ენა­ხა. ვის გა­ახ­სენ­და მხო­ლოდ 1861 წელს მომ­ხ­და­რი 1176 გლე­ხუ­რი ამ­ბო­ხი! - ივან იაკოვ­ლე­ვიჩ­მა და­ა­ობ­ლა რუ­სე­თი, ობ­ლის ცრემ­ლებ­მა კი თვა­ლი და­უ­ბინ­დეს იმ­დე­ნად, რომ ცო­ტა ხან­ში ზედ ცხვირ­წინ აუფეთ­ქეს ყმა­თა გან­მა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ლი იმ­პე­რა­ტო­რი ალექ­სად­ნ­რე მე­ო­რე. ვის ეცა­ლა ამის­თ­ვის?...

ნუ­რა­ვინ იფიქ­რებს, რომ მე პა­რა­ლელს ვავ­ლებ­დე ივან იაკოვ­ლე­ვიჩ კო­რე­ი­შა­სა და გაბ­რი­ელ ურ­გე­ბა­ძეს შო­რის. ამ უკა­ნას­კ­ნე­ლის პი­როვ­ნე­ბა არ არის ჩემ­თ­ვის საკ­მა­რი­სად ცნო­ბი­ლი და თუ და­ვით ტუ­რაშ­ვი­ლი უკ­ვ­დავ­ყოფს მას თა­ვის რო­მე­ლი­მე თხზუ­ლე­ბა­ში ("სტი­ქარ­თა თა­ო­ბა") - არა მგო­ნია, მაგ წიგ­ნის გა­და­საშ­ლე­ლად მო­ვი­ცა­ლო. ჩე­მი პა­რა­ლე­ლი თაყ­ვა­ნის­მ­ცემ­ლებს ეკუთ­ვ­ნის.

რუ­სე­თის ეკ­ლე­სი­ას წმინ­და­ნად არ შე­უ­რაცხავს კო­რე­ი­შა, მი­უ­ხე­და­ვად კო­ლო­სა­ლუ­რი სა­ხალ­ხო თაყ­ვა­ნის­ცე­მი­სა - ამი­სათ­ვის ეყოთ გე­მოვ­ნე­ბა და სა­სუ­ლი­ე­რო კულ­ტუ­რა. ჩვე­ნი იერარ­ქია კი წმინ­და­ნად შე­რაცხ­ვის შემ­დეგ ბარ­ბა­რო­სუ­ლად მო­ეპყ­რა სა­ლო­სის ნეშტს და სა­ჯა­რო შო­უდ აქ­ცია ის, რაც საკ­რა­ლუ­რი ინ­ტი­მუ­რო­ბის სფე­რო­დან არ უნ­და გა­სუ­ლი­ყო. ესეც ძა­ლი­ან მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი არ არის.

მარ­თა­ლი გითხ­რათ, მე არც იმ სა­მი ათა­სი წე­რი­ლი­სა მჯე­რა, რო­მე­ლიც საკ­რე­ბუ­ლოს დე­პუ­ტატ­მა ნე­ფა­რი­ძემ მი­ი­ღო ის­ნის რა­ი­ო­ნის მშრო­მელ­თა­გან. მე იმ ათა­სე­ბის თა­ვი და გო­ნე­ბა მა­დარ­დებს, რომ­ლე­ბიც ამა­ლია ჯიბ­ლა­ძის ნამ­ღერ­ზე გულ­ში მჯიღს იცე­მენ და ან­რი ჯო­ხა­ძის ნა­ჩუ­ქარ წი­თელ ვარ­დებ­ზე ცრემ­ლებს ღვრი­ან, რე­ზო ამა­შუ­კე­ლის ვი­დე­ოკ­ლი­პებ­ზე ფხუ­კუ­ნე­ბენ და ილია მე­ო­რის საკ­ვი­რაო ქა­და­გე­ბებ­ზე ელეთ-მე­ლე­თი მოს­დით, მაგ­რამ ავა­რეთ-კა­ხე­თის გზის მშე­ნებ­ლო­ბა­ზე ყურ­საც არ იბერ­ტყა­ვენ. ვა­ღი­ა­რებ, მეც ამ ქვეყ­ნის შვი­ლი ვარ და წი­ნა წე­რილ­ში გა­მოჩ­ნ­და, რომ ავ­ტო­ბუ­სი­დან შავ­კა­ნი­ა­ნის ჩა­მოგ­დე­ბის ის­ტო­რია და­ვი­ჯე­რე, მაგ­რამ იმა­შიც უნ­და გა­მოვ­ტყ­დე, რომ არ მე­ყო ჯი­გა­რი და ეროვ­ნუ­ლო­ბა სა­ი­მი­სოდ, რომ ირაკ­ლი ალა­სა­ნი­ას ში­ნა­გა­ნი "პრო­და­სავ­ლუ­რო­ბა" და­მე­ჯე­რე­ბი­ნა.

ასეთ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას ყვე­ლა­ზე ად­ვი­ლია ისევ მოს­კო­ვე­ლი შე­რე­კი­ლე­ბის მო­დე­ლი შეს­თა­ვა­ზო: უხ­რ­წ­ნე­ლი ფეხ­საც­მე­ლე­ბის თაყ­ვა­ნის­ცე­მა. მე­რე ტან­კიც არ დაგ­ჭირ­დე­ბა.

ეს არის მთა­ვა­რი. არა, არა­ფე­რი მაქვს სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გო ბე­რე­ბი­სა და სა­ლო­სე­ბი­სა. არც მათ თაყ­ვა­ნის­მ­ცემ­ლებ­თან მე­საქ­მე­ბა რა­მე. მე სხვა დარ­დი მაქვს...

მთა­ვა­რი მარ­თ­ლა არ არის ის, ვი­სი სა­ხე­ლი ჩნდე­ბა. მთა­ვა­რია, ვი­სი სა­ხე­ლი ქრე­ბა...

თა­ვის დრო­ზე, და ეს შე­იძ­ლე­ბა ბევრს ახ­სოვს, მეც ბევ­რი გეს­ლი და ბალ­ღა­მი გად­მო­ვაფ­რ­ქ­ვიე ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლის ნეშ­ტის გად­მოს­ვე­ნე­ბა­ზე. ახ­ლა, რო­ცა უკან ვი­ხე­დე­ბი და სა­კუ­თარ ნა­მოქ­მე­დარს ვუ­ყუ­რებ, "24 სა­ათ­ში" გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ის სტა­ტია ახ­ლაც ფორ­მი­თა და ში­ნა­არ­სით ერთ-ერ­თი სა­უ­კე­თე­სო მგო­ნია. მაგ­რამ რო­ცა გად­მოს­ვე­ნე­ბი­სა და დაკ­რ­ძალ­ვის პომ­პე­ზუ­რო­ბა­ზე ვქი­ლი­კობ­დი, ერ­თობ არ­ხე­ი­ნად ვი­ყა­ვი, ვერ წარ­მო­მედ­გი­ნა, რომ ამ ქვეყ­ნის წი­აღ­ში სა­კუ­თა­რი ბე­დი­სად­მი ასე­თი გულ­გ­რი­ლო­ბა, ასე­თი პო­ლი­ტი­კუ­რი სიბ­რ­მა­ვე თუ ხა­რობ­და. მა­შინ ყვე­ლა არ­ხე­ი­ნად იყო... აკ­რი­ტი­კებ­დ­ნენ ყვე­ლა­ფერს: ფა­სა­დებს, შად­რევ­ნებს, "შლო­პან­ცებს", შე­რონ სტო­უნ­სა და ხო­სე კა­რე­რასს... ახ­ლა კი დავ­რ­ჩით ასე უბირ­თა ქვეყ­ნად, სა­დაც პო­ლი­ტი­კოსს შეგ­ნე­ბუ­ლად კი არ უჭე­რენ მხარს, არა­მედ "ეუასე­ბათ"...

წარ­სუ­ლით მცხოვ­რებ­ნი წარ­სულს ვერ ვიხ­სე­ნებთ. სა­კუ­თარს, გან­ც­დილს, გან­ვ­ლილ­სა და ვერ­მო­ნე­ლე­ბულს, ვერ­გა­აზ­რე­ბულს. მეც ვიხ­სე­ნებ, რაც მეხ­სი­ე­რე­ბამ რა­ღაც მან­ქა­ნე­ბით შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა, არ გა­აქ­რო. რა­ტომ? - მო­დი და გა­უ­გე რა­მე გან­გე­ბას...

მახ­სენ­დე­ბა 1989 წლის მარ­ტის ბო­ლო. მი­ტინ­გი სა­მე­დი­ცი­ნო ინ­ს­ტი­ტუ­ტის ეზო­ში. შეგ­ნე­ბუ­ლი მეხ­სი­ე­რე­ბა ჯე­რაც საყ­ვე­დუ­რობს მე­რაბ კოს­ტა­ვას მა­შინ წარ­მოთ­ქ­მუ­ლის­თ­ვის: აბა, რა დროს "ქე­მა­ლის­ტუ­რი თურ­ქე­თის სიბ­ნე­ლე" იყო?! - მა­ში­ნაც ეს უსი­ა­მოვ­ნო ნა­ლე­ქი გა­მო­ვი­ტა­ნე იმ მოვ­ლე­ნი­დან. და კი­დევ ერ­თი რამ გა­მო­ვი­ტა­ნე, მეხ­სი­ე­რე­ბა­ში და­უ­კითხა­ვად ჩარ­ჩე­ნი­ლი...

მოჰ­ქონ­დათ ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძი­სა და ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლის სუ­რა­თე­ბი. სულ რამ­დე­ნი­მე დღით ად­რე გა­ვი­გე, რო­გორ გა­მო­ი­ყუ­რე­ბო­და კა­ცი, რო­მელ­საც მხო­ლოდ ჩე­მი კურ­სე­ლის, ზა­ზა ვაჩ­ნა­ძის მო­ნა­ყო­ლი­დან ვიც­ნობ­დი - მი­სი წი­ნაპ­რე­ბი 1924 წლის აჯან­ყე­ბას შე­ე­წირ­ნენ.

სწო­რედ მა­შინ გა­ის­მა ჩემ უკან იმ სა­ზიზღა­რი ტი­პის ხმა... ჩა­სუ­ქე­ბუ­ლი იყო, ცხვირს ქვე­მოთ შე­ბუჩ­ქე­ბუ­ლი ულ­ვა­შით, ჟურ­ნალ "ნი­ან­გის" ფურ­ც­ლებ­ზე და­ბუ­დე­ბულ კა­რი­კა­ტუ­რულ სა­ხეს ჰგავ­და. ალ­ბათ იმი­ტომ და­მა­მახ­სოვ­რ­და, რომ ასე­თი ვინ­მეს­გან ეგ­ზომ გან­ს­წავ­ლუ­ლო­ბა­სა და იდე­ო­ლო­გი­ურ სიმ­წყობ­რეს არ ვე­ლო­დი. რა­ღაც­ნა­ი­რი ნა­ქე­ი­ფა­რი ხმით წარ­მოთ­ქ­ვა: - ნუ, ილი­ას სუ­რა­თი რომ მო­აქვთ, ეგ ჰო... მა­რა, აი ის მე­ო­რე, ეგ არ იყო კაი კა­ცი...

კო­ტი­ტა თი­თე­ბი ეპო­ტი­ნე­ბოდ­ნენ მო­მაკ­ვ­დავ საბ­ჭო­თა კავ­შირს. და­სი­ე­ბუ­ლი ქუ­თუ­თო­ე­ბის მიღ­მა მი­მა­ლულ თვა­ლებს გან­ვი­თა­რე­ბულ მოვ­ლე­ნებ­ში მხო­ლოდ "გლას­ნოს­ტი­სა" და "პე­რეს­ტ­რო­ი­კის" ექ­ს­ცე­სის და­ნახ­ვა სურ­დათ. ახ­ლა კი ვხვდე­ბი: რო­გო­რიც არ უნ­და იყოს ამის აღი­ა­რე­ბა, რა ასო­ცი­ა­ცი­ებ­საც არ უნ­და იწ­ვევ­დეს, მაგ­რამ ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძის კი არა, ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლის სუ­რა­თის გა­მო­ჩე­ნით დას­რულ­და იმ­პე­რია ჩვენს ცხოვ­რე­ბა­ში.

და­სა­ფიქ­რე­ბე­ლია, რა მოჰ­ყ­ვე­ბა მი­სი სა­ხე­ლო­ბის ქუ­ჩის გაქ­რო­ბას თბი­ლი­სის რუ­კი­დან.